Abstrakt

W założeniach programowych Muzeum Śląskiego w Katowicach z 1929 r. pierwszy dyrektor instytucji, Tadeusz Dobrowolski, wskazał, że galeria sztuki XIX w. i współczesnej opierać się będzie na dziełach malarstwa polskiego i nie obejmie obiektów śląskich jako niepolskich lub niereprezentujących wystarczająco wysokiego poziomu artystycznego. Mimo zmieniających się uwarunkowań politycznych i kulturowych galeria malarstwa górnośląskiego XIX i XX w. nie powstała w żadnym polskim muzeum do dziś, mimo że eksponaty można było pozyskać z poniemieckich zbiorów muzealnych (w Gliwicach i Bytomiu). Nie podjęto dotąd próby zidentyfikowania tych artefaktów, w części przeniesionych po 1945 r. do składnic muzealnych, nie przebadano też pod tym kątem magazynów muzealnych na Górnym Śląsku. Zaniechanie to stanowi pokłosie kolonialnych dyskursów o regionie – niemieckiego i polskiego, z których pierwszy utrwalał obraz prymitywnej kultury miejscowych slawofonów, drugi zaś redukował do tak definiowanej ludowości całą kulturę górnośląską. Elementy tych dyskursów zostały zinternalizowane przez samych Górnoślązaków. W efekcie nobilitacji doznało malarstwo naiwne prezentowane jako emanacja autentycznej, sięgającej korzeniami czasów pogańskich duchowości i wyraz trwania w regionie polskiej w swej istocie kultury. Z czasem interpretacja ta uwolniona została od nacjonalistycznych konotacji, a malarstwo amatorów z Grupy Janowskiej wyznaczyło specyficznie regionalny idiom wyróżniający Górny Śląsk na tle innych regionów Polski. Dziś w Muzeum Śląskim, obok prezentacji malarstwa polskiego, znajduje się ekspozycja górnośląskiego malarstwa nieprofesjonalnego, co wpisuje się w dyskurs allochroniczny – to, co polskie, klasyfikowane jest jako historyczne, to, co górnośląskie, jako kulturowa skamielina.